Mirzə Fətəli Axundzadəyə "fars” deyənlərə- Tutarlı
cavab
Axundzadə öz tərcümeyi-halında yazıb ki, "milliyyətcə
farsam”. Axundzadə o zaman üçün düz deyir - farsdır, amma bu zaman üçün düz
demir, o, milliyyətcə türkdür. Hətta Axundzadəni ərəb hesab edənlər də var.
Bu sözləri yazıçı Firuz Mustafa Axundzadənin milliyyətcə fars olduğu ilə bağlı iddialara münasibət bildirərkən qeyd edib. O bildirib ki, Axundzadə dünyaya gələndə (1812-ci ildə) Azərbaycan İran ərazisinə daxil idi:
"Mirzə Fətəlinin atası təmiz türk qövmündəndir - Təbriz yaxınlığındakı Xaminə kəndindən, anası isə Nuxadandır (Şəkidən). O zamandan az sonra biz rus imperiyasının təbəəliyində olsaq da, həmin dövrəcən doğulanları dəftərxanalarda "fars” kimi qeyd edirdilər. Belə ki, o dövrün Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Cəfər Topçubaşov, Mirzə Kazım bəy, Mirzə Şəfi Vazeh və s. bu kimi görkəmli şəxsiyyətlərinin milliyyəti də sənədlərdə gah "tatar”, gah da "fars” kimi qeyd olunub”.
Alim həmin şəxslərin niyə türk yox, məhz fars olaraq qeyd olunmasına da münasibət bildirib:
"Çünki o vaxtlar İranda doğulan insanlar "fars”, Rusiyada doğulan insanlar isə "rus” adlandırılırdı. Təkcə İranda və Rusiyada belə deyildi. Sovetlər Birliyi dağılana qədər SSRİ-dən xaricə gedən vətəndaşların hamısına "rus” deyirdilər. Digər tərəfdən, indinin özündə də Çindən gələnlərə "çinli”, İngiltərədən gələnlərə "ingilis”, Afrikadan gələnlərə "zənci” deyirik. Axundzadənin zamanında Türkiyədən olanlara adətən osmanlı (nadir hallarda türk), Azərbaycandan olanlara "fars”, "qafqazlı” (nadir hallarda tatar) deyirdilər. Hətta Mirzə Fətəliyə "tiflisli”, "nuxalı”, "rus” deyənlər də olub”.
Firuz Mustafa vurğulayıb ki, indi təkcə adi adamların arasında deyil, özünü "alim” hesab edən şəxslərin arasında da bisavadlıq artmaqdadır:
"Onların bəziləri doğrudan da Mirzə Fətəlini fars hesab edirlər. Ona görə də Mirzə Fətəli Axundzadənin bu sözlərini xatırlamaq yerinə düşər: Dünyada ərəblər qədər gözəl nağıl uyduran, farslar qədər bu nağılı gözəl danışan və türklər qədər bu nağıla inanan ikinci bir millət yoxdur”. (Kult.az)
