Leonardo da Vinçi- İntibah dövrünün Universal Dahisi

2may 2019-cu il tarixində hər kəsin istisnasız tanıdığı Leonardo da Vinçinin vəfatının 500 illiyi qeyd olundu. İtaliya İntibah dövrünün ən böyük nümayəndəsi Leonardo da Vinci 1519-cu ildə vəfat edib. O, yalnız 67 il yaşadı - bugünkü standartlara görə çox deyil, amma o zaman üçün ahıl yaş idi.

Leonardo da Vinci əsl dahi idi və məşğul olduğu elm və sənət sahələrinin demək olar ki, hamısında eyni dərəcədə istedadlı idi. Çox işlə məşğul idi. Rəssam və yazıçı, musiqiçi və heykəltəraş, anatomiyaçı və memar, ixtiraçı və filosof - bunların hamısı Leonardo da Vinçidə toplanmışdı. İndi bu qədər maraqların səpələnməsi təəccüblü görünür. Həqiqətən, Leonardo kimi dahilər əsrdə bir dəfə belə doğulmur.

Notarius və şagird rəssamının oğlu



Leonardo da Vinci, 15 aprel 1452-ci ildə Florensiya yaxınlığındakı Vinci şəhərinin ətrafındakı Ankiano kəndində anadan olub. Əslində "da Vinci" ifadəsi "Vinçidən" mənasını verir. O, 25 yaşlı notarius Piero di Bartolomeo və onun sevimli kəndli sevgilisi Katerinanın oğlu idi. Beləliklə, Leonardo nigahla doğulmamışdı - notarius sadə kəndli qadınla evlənmək niyyətində deyildi. Leonardo uşaqlığının ilk illərini anası ilə keçirdi. Bu vaxt atası Piero, ətrafındakı varlı bir qızla evləndi. Lakin uşaqları olmadı və Piero üç yaşlı Leonardonu təhsil almaq üçün götürməyə qərar verdi. Beləliklə, oğlan anasından əbədi olaraq ayrıldı.

On il sonra Leonardonun ögey anası öldü. Dul qalan atası yenidən evləndi. Piero 77 il yaşadı, dörd dəfə evləndi və 12 uşağı oldu. Gənc Leonardoya gəlincə, Piero əvvəlcə oğlunu vəkil peşəsi ilə tanış etməyə çalışdı, lakin oğlan buna tamamilə laqeyd qaldı. Atası nəhayət bununla barışdı və 14 yaşlı Leonardonu şagird kimi işlətmək üçün rəssam Verrokkonun emalatxanasına verdi.

Emalatxana o zamankı İtaliyanın mədəniyyət, elm və incəsənət mərkəzi olan Florensiyada yerləşirdi. Burada Leonardo da Vinçi yalnız təsviri sənətin əsaslarını deyil, həm də humanitar və texniki elmləri də dərk etdi. Gənc adam rəsm, heykəltəraşlıq, metallurgiya, kimya ilə maraqlanırdı, ədəbiyyat və fəlsəfə öyrənirdi. Verrokkonun emalatxanasında Leonardo ilə yanaşı, Anolo di Polo, Lorenzo di Kredi də oxuyurdular, tez-tez Botticellini ziyarət edirdilər. Təlim kursunu bitirdikdən sonra, 1473-cü ildə 20 yaşlı Leonardo da Vinçi usta tərəfindən Müqəddəs Luka Gildiyasına qəbul edildi. Beləliklə, Leonardonun əsas peşəsi hələ də incəsənət sayıla bilərdi. Bütün həyatı boyu məşğul olduğu və dolanışığının əsas mənbəyi rəssamlıq idi.

Milandakı həyat: Bir dahinin formalaşması

İyirmi yaşında Leonardo müstəqil olaraq işə başladı, çünki bunun üçün bütün imkanlar mövcud idi. Rəssamlıq və heykəltəraşlıqda aşkar istedaddan əlavə, o humanitar və təbiət elmləri sahəsində də geniş dünyagörüşünə sahib idi, mükəmməl fiziki hazırlığı ilə fərqlənirdi - məharətlə qılınc oynadırdı, böyük güc göstərirdi. Lakin istedadlı insanlarla həddən artıq dolu olan Florensiyada Leonardoya yer tapılmadı. Leonardonun istedadına baxmayaraq, Lorenzo Medicinin hökmranlıq etdiyi şəhərdə digər sevimli sənətkarlar mövcud idi. Leonardo da Vinci Milana getdi.




Milandakı Leonardo da Vinci muzeyi


Milanda böyük sənətkarın həyatının növbəti 17 ili keçdi, burada bir gəncdən yetkin bir insana çevrildi, geniş şöhrət qazandı. Maraqlıdır ki, burada da Vinci ixtiraçı və mühəndis kimi püxtələşdi. Beləliklə, Milan hersoqu Lodoviko Moronun tapşırığı ilə su boruları və kanalizasiya xətlərini çəkməyə başladı. Sonra da Vinci Santa-Maria delle Qrazie monastırında "Gizli axşamlar" freskası üzərində işə başladı. Bu, onun ən uğurlu əsərlərindən biri oldu.

Heykətaraşlıq da onun üçün maraqlı idi, Lodovikonun atası Duke Francesco Moronun təsvir olunduğu heykəl möhtəşəm idi. Bu heykəl, təəssüf ki, bu günə qədər qorunub saxlanılmayıb. Lakin da Vinçinin çəkdiyi şəkil qalır, ona görə heykəlin necə göründüyünü təsəvvür edə bilərsiniz. 1513-cü ildə da Vinci Romaya gəldi, Belvedere Sarayının rənglənməsində iştirak etdi və sonra Florensiyaya köçdü. Burada Palazzo Vecchionu boyadı.

Da Vinçinin ixtiraları


Dövrünün inqilabçısı olan Leonardo da Vinçinin fikirləri çox maraqlıdır, bunların hər birini parlaq futuristik bir layihə adlandırmaq olar. Beləliklə, Leonardo da Vinci Roma mexaniki Vitruviusun nisbətlərinə əsaslanaraq Vitruvian adamı konsepsiyasını inkişaf etdirdi. Da Vinçinin eskizi bu gün bütün dünyada tanınır - mükəmməl əzələləri olan ciddi bir insan təsvir edilir.


Leonardonun başqa bir ixtirası - özüyeriyən vaqon idi. Hətta o zaman, beş yüz il əvvəl da Vinci, atların, qatırların və eşşəklərin köməyi olmadan müstəqil hərəkət edəcək bir vasitə yaratmağı düşünürdü. Və yayların təkərlərlə qarşılıqlı əlaqəsinə əsasən hərəkət edən bir taxta "proto-avtomobil" dizaynını hazırladı. Artıq bizim dövrümüzdə, Leonardonun təsvirlərinə əsasən, mühəndislər vaqonun dəqiq bir nüsxəsini yenidən hazırladılar və onun işlədiyini gördülər.


Müasir bir helikopterin prototipini hazırlamaq ideyasını da ilk dəfə Leonardo səsləndirib. Əlbəttə ki, dizayn çətin havaya qalxa bilərdi, lakin bu müəllifin elmi axtarış cəsarətini azaltmırdı. Belə bir maşını dörd nəfərdən ibarət bir heyət idarə etməli idi. Hərəkət edən qanadlara malik paraplanın dizaynı heç də az təsiredici deyildi. Da Vinci üçün bir insanın yer üzündə uçması əsl bir xəyal idi və o, kiminsə bunu gerçəkləşdirəcəyinə ümid edirdi. Əsrlər keçdi və XVI əsrdə inanılmaz görünənlər gerçəkləşdi. İnsanlar yalnız səmaya deyil, həm də kosmosa uçdu, nəinki paraplanlar, təyyarələr, helikopterlər, həm də kosmik gəmilər meydana çıxdı.




Leonardo da Vinçi inşaata, şəhər memarlığına böyük maraq göstərirdi. Sənətkar müasir İtaliya şəhərlərindən daha rahat və təmiz olması üçün düşündüyü iki səviyyəli şəhər konsepsiyasını hazırladı. Yeri gəlmişkən, da Vinçi Milanda yaşadığı zaman Avropada vəba epidemiyası yayıldı. Dəhşətli xəstəlik Avropanın o vaxtkı şəhərlərindəki ciddi antisanitar şərtlər səbəbindən meydana gəlmişdi, buna görə də Vinçi daha mükəmməl bir şəhər layihəsi haqqında düşünürdü.

O, şəhərin iki səviyyəsini yaratmaq qərarına gəldi. Üst səviyyə piyadalar və yerüstü yollar üçün, aşağı səviyyə isə evlərin və dükanların zirzəmilərinə mallar daşıyacaq yük nəqliyyatı üçün nəzərdə tutulurdu.

Yeri gəlmişkən, indi də iki səviyyəli şəhər ideyası həmişəkindən daha aktualdır. Təsəvvür etmək olar ki, şəhərlər bu yeraltı tunellərlə piyadalar üçün nə qədər rahat və təhlükəsiz olardı. Buna görə də Vinci bir çox müasir şəhər arxitektorlarına da ideyalar verirdi.

Tank, sualtı qayıq, pulemyot

Leonardo da Vincinin silahlı qüvvələrlə heç bir əlaqəsi olmasa da, dövrünün bir çox qabaqcıl ixtiraçısı və mütəfəkkiri kimi, qoşunların və donanmanın hərəkətlərini də necə yaxşılaşdırmağı düşünürdü. Beləliklə, Leonardo fırlanan körpü anlayışını inkişaf etdirdi. Belə bir körpünün sürətli hərəkət üçün optimal olacağına inanırdı. Yüngül və davamlı materiallardan hazırlanan körpü, açılan kanat sistemi ilə təchiz edilərək qoşunların daha sürətli hərəkət etməsinə və lazımi ərazidə yerləşdirilməsinə imkan verirdi.


Onun dalğıc kostyumunun dizaynı da məşhurdur. Leonardo da Vinci böyük coğrafi kəşflər dövrünü yaşayırdı. O dövrün bir çox məşhur səyyahları onun həmyerliləri - İtaliyadan gələn mühacirlər idi, İtaliyanın Venesiya və Genua şəhərləri isə Aralıq dənizindəki ticarətə "nəzarət edirdi".

Da Vinci dəridən, suyun səthində yerləşən qamış nəfəs borusu və zəng ilə birləşdirilən sualtı skafandr hazırladı. Diqqəti çəkən məqam odur ki, bu model sidik toplama kisəsi kimi belə incə bir detalı da özündə cəmləşdirirdi. İxtiraçı dalğıcın maksimal rahatlığına diqqət yetirirdi və suyun altında ən incə nüansları təmin edirdi.

Biz hamımız həyatda şərab açan ştopordan istifadə edirik. Lakin bu zərərsiz mətbəx əşyası tamamilə fərqli məqsədlərlə hazırlanıb. Leonardo da Vinci, gəminin korpusuna fırlanaraq bağlanan və onu dələ bilən torpedonun müəyyən bir prototipini icad edib. Vinçi bu xüsusi ixtiranı sualtı döyüşlərdə istifadə etmək üçün nəzərdə tuturdu.


1502-ci ildə Leonardo da Vinci bir çox müasir tarixçilərin fikrincə sualtı qayığın müəyyən bir prototipini təsvir edən eskiz sxemləri hazırladı. Lakin bu sənəd təfərrüatlı deyildi və ixtiraçı öz etirafına görə, detallardan qəsdən çəkinmişdi. Keçmiş bir humanist kimi Leonardo, rəsmin yanında yazırdı ki, bəzi pis insanların "dənizlərin dibindəki xain cinayətlərə" yol verməməsi, gəmiləri məhv etməməsi və batırmaması üçün, uzun müddət su altında qala biləcək bir vasitənin yaradılma üsulunu tam dərc etməyib. Göründüyü kimi da Vinci sualtı donanmanın yaranmasını və suüstü gəmilərə qarşı hücumlarda istifadəsini proqnozlaşdırdı.


Leonardo müasir bir tankın bənzər sxemlərini də çəkib. Əlbəttə ki, bu tank deyildi, xüsusi bir döyüş daşıyıcı vasitə idi. Hər tərəfdən yuvarlaq və qapalı daşıyıcı yeddi heyət üzvü tərəfindən idarə olunurdu. Əvvəlcə da Vinci, atların arabanı hərəkət etdirə biləcəyinə inanırdı, amma sonra insanların, heyvanlardan fərqli olaraq, məhdud bir məkandan qorxmayacaqlarını başa düşdü. Belə bir döyüş maşınının əsas hədəfi, nəqliyyat vasitəsinin bütün ətrafında yerləşən düşmənə hücum etməkdən və onu müşketlərdən açılan atəşlə məhv etməkdən ibarət idi. Sualtı qayıqda olduğu kimi, Leonardo da Vinçinin bu layihəsi də yalnız kağız üzərində qaldı.

Onun hazırladığı "esprinqal" adlı sapand qurğusunu da unutmaq olmaz. Katapulta bənzəyən bu qurğu spiral şəkildə sıxılan rezin prinsipi ilə işləyirdi. Əvvəlcə sapandın qolu iplə çəkilir, daş xüsusi bir kisəyə qoyulur və sonra ip boşaldılaraq gərginlik pozulur və daş düşmənə tərəf uçurdu. Lakin, ənənəvi "onaqra" tipli atıcı qurğulardan fərqli olaraq, esprinqal orta əsrlərin ordularında ciddi bir pay almadı. Da Vinçinin dahiliyinə baxmayaraq onun bu ixtirası qədim Roma katapultundan ciddi dərəcədə zəif idi.

Silah sahəsindəki başqa bir da Vinci layihəsi məşhur pulemyot layihəsidir. O dövrdə odlu silahdan atəş açmaq, çox vaxt aparan lülələrin daim yenidən doldurulmasını tələb edirdi. Bu əsəbi ehtiyacdan xilas olmaq üçün Leonardo çox lüləli top icad etdi. İxtiraçıya görə, bu top demək olar ki, eyni vaxtda həm atəş açırdı, həm də yenidən doldurulurdu.

Otuz üç lüləli top, üçkünc təkərli fırlanan platformada, 3 cərgənin hər birində 11 ədəd kiçik çaplı topun birləşməsindən ibarət idi. Topların bir cərgəsi doldurulurdu, ondan atəş açılırdı, sonra platforma çevrilirdi və növbəti cərgə atəş xəttinə qoyulurdu. Bir cərgə atəş açarkən, ikincisi soyudulurdu, üçüncü isə təkrar doldurulurdu, bu isə demək olar ki, fasiləsiz atəşə imkan verirdi.

Fransa kralının dostu


Leonardo da Vinçinin həyatının son illəri Fransada keçdi. Sənətkarın himayədarı və dostu olan Fransa Kralı Fransis I 1516-cı ildə da Vinçini Ambuaz kral qalasının yanındakı Klo-Lyuis qalasına yerləşməyə dəvət etdi. Leonardo da Vinci Fransanın baş kral rəssamı, memarı və mühəndisi təyin edildi və illik min ekyu maaş aldı.


Beləliklə, sənətkar ömrünün sonunda başqa bir ölkədə olmasına baxmayaraq rəsmi titul və şöhrət qazandı. Nəhayət Fransa tacının maliyyə dəstəyindən istifadə edərək sakitcə düşünmək və hərəkət etmək fürsəti əldə etdi. Leonardo da Vinçi kral şənliklərinin qayğısına qalmaqla, çay kanalında dəyişiklik ilə yeni bir kral sarayını planlaşdırmaqla krala borclu qalmadı. Luar ilə Sena çayı arasında kanalı, Şambor qalasındakı spiral pilləkənləri və s. hazırladı.

1517-ci ildə Leonardo da Vinçi insult keçirdi, nəticədə sağ qolu fəaliyyətini itirdi. Sənətçi çətinliklə hərəkət edirdi. Ömrünün son ilini yataqda keçirdi. 2 may 1519-cu ildə Leonardo da Vinci tələbələrinin əhatəsində vəfat etdi. Böyük Leonardo Ambuaz qalasında dəfn edildi və qəbirüstü daşını üzərində bu yazıldı: "Bu monastırın divarlarında Fransa Krallığının ən böyük rəssamı, mühəndis və memarı Leonardo da Vinçinin qalıqları yerləşir".

Yazı İlya Polonskinin məqaləsi əsasında hazırlanıb
Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev

 

(ordu.az)

Sayt haqqında

"Kütləvi informasiya vasitələri haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu"na əsasən KİV qanunla qadağan olunmuş mənbələr istisna olmaqla, istənilən vəsaitlər hesabına maliyyələşdirilə bilər (Maddə 6-1), KİV üzərində dövlət senzurasına, habelə bu məqsədlə xüsusi dövlət orqanlarının və ya vəzifələrin yaradılmasına və maliyyələşdirilməsinə yol verilmir (Maddə 7), KİV cəmiyyətdəki iqtisadi, siyasi, ictimai və sosial durum haqqında, dövlət orqanlarının, bələdiyyələrin, idarə, müəssisə və təşkilatların, ictimai birliklərin, siyasi partiyaların, vəzifəli şəxslərin fəaliyyəti barədə operativ və doğru-dürüst məlumatlar almaq hüququna malikdirlər (Maddə 8)

ULU YOL xəbər agentliyi 2015
Təsisçi və Baş redaktor:   Saday Fərəcov
Tel:                    +994 70 215 78 15
E mail:                    uluyol.az@gmail.com
Hazırladı: Vüsal Əli

Fatal error: Uncaught Error: [] operator not supported for strings in /home/uluyol/domains/uluyol.info/public_html/index.php:300 Stack trace: #0 {main} thrown in /home/uluyol/domains/uluyol.info/public_html/index.php on line 300